Коръән,Гайсә пәйгамбәр турында сөйләгәндә, “әл- Масих ” алкушымчасын куллана. Бу нәрсәне аңлата һәм каян килеп чыккан? Ни өчен мәсихчеләр(христианнар) Гайсәне “Христос” дип атыйлар? ” Мәсих ” “Христос” сүзенә тиңме яки киресенчә, оригинал телдән тәрҗемә ителгәндә бозылу яки каршылык билгесеме? Зәбур (Мәдхияләр китабы) бу мөһим сорауларга җавапны үз эченә ала. Ләкин, астагы мәкаләне тулысынча аңлар өчен, безгә башта Изге Язмаларны тәрҗемә итү принциплары белән танышырга кирәк, чөнки бу бик кирәк.
“Христос” сүзенең килеп чыгышы Түбәндәге схемада мин “Библияне тәрҗемә итү ничек башкарылды?” мәкаләсендәге эзлеклелектәге кебек үк, мин хәзерге Инджилда,ягъни рус телендәге Яңа Васыятьтә кулланылган “Христос”сүзен китерәм
Зәбурда борынгы иврит телендәге оригиналда бу сүзнең ” машиях “(mashiyach) булганын күрәбез (1 квадрат); аңлатмалы сүзлек аны “майланган яки билгеләнгән” кеше итеп күрсәтә. Зәбурның берничә мәдхиясендәге пәйгамбәрлектә алдагы заманда киләчәк, башкалардан аермалы булган мөһим шәхес -” мессия ” турында әйтелә. Безнең эрага кадәр 250-нче елда Септуагинтаны барлыкка китергәндә(Библияны тәрҗемә итү ничек башкарылды дигән мәкаләне карагыз),тәрҗемәчеләр mashiyach (машиях) сүзен грек телендәге бер үк мәгънәгә ия булган Xpiotoc (Христос кебек ишетелә) дип тәрҗемә иткәннәр.Ул chrio дигән сүздән алынган һәм тәхеткә багышланып “билгеләнгән”, “сайлап алынган”, “майланган” дигән мәгънәне аңлата. Димәк, Christos сүзеоригинал иврит теленнән грекчага мәгънәсе буенча тәрҗемә ителгән, Ул 2 квадрат мәйданда урнаштырылган. Гайсәнең шәкертләре Септуагинтада аларның Раббысы турында сүз барганын аңлаганнар һәм Christos атамасын Инджилда , ягъни Яңа Васыятьтә куллануны дәвам иткәннәр.
Соңрак бу сүз ишетү.ягъни яңгырашы буенча(транслитерация) грек теленнән хәзерге милли телләргә, шул исәптән рус теленә дә, “Христос” дип тәрҗемә ителгән. Тәрҗемә процессы аскы мәйдандагы уклар белән күрсәтелә. Шулай итеп, “Христос” иврит теленнән грек теленә,соңрак грек теленнән рус теленә дә тәрҗемә ителгән һәм ул бик үзенчәлекле исемне белдерә.
Зәбур китабы хәзерге милли телләргә иврит(оригинал) теленнән тәрҗемә ителде һәм тәрҗемәчеләр оригинал mashiyach(машиях) атамасының төрле эквивалентларын кулландылар. Зәбурның кайбер тәрҗемәләрендә « машиях » иврит авазыннан Мәсих(Мессия) сүзенә тәрҗемә ителә ; ә кайберләрендә ул Майланган Зат(Помазанник) дип тәрҗемә ителә .
Ничек кенә булмасын, “Мәсих” атамасы Зәбурның хәзерге текстларында сирәк очрый, шуңа күрә аның Иске Васыять белән бәйләнешен эзләү кыен. Ләкин безнең анализ шуны күрсәтә: Библиядә (китап ) ” Христос” = “Мәсих” = “Майланган Зат“, һәм бу атамалар башкалардан аермалы мөһим исемне белдерәләр.
Масих ” сүзе Коръәнгә каян килгән?
Без бары тик Библиядә(китаплар)очраган “Христос” = “Мәсих” = “Майланган Зат” эквивалентлар чылбырын эзләдек. “Христос” сүзе Коръәндә ничек күрсәтелә? Бу сорауга җавап биргәндә, мин югарыда телгә алынган ‘ mashiyach’ -> Христос Библиядә схемасы буенча тәрҗемә итәрмен.
Бу схемага өстәмә итеп,Библияның иврит оригиналы һәм аның грекчадан тәрҗемәсеннән соң язылган гарәп телендәге Корьәнне дә керттем. Мин 1 квадратны ике өлешкә бүлдем. Беренче, 1а үзгәрешсез кала һәм Зәбур текстларында оригинал иврит сүзе « mashiyach » дип аңлатыла. Икенче өлеш, 1б бу терминның гарәп телендә барлыкка килүен эзли. “mashiyach” сүзенең Коръәндә яңгырашы буенча транслитерация юлы белән тәрҗемә ителгәнен күрәбез ( مسيح ) . Соңрак, гарәп теленнән рус теленә тәрҗемәчеләр бу сүзне яңадан яңгырашы буенча, ” Масих ” атамасын кулланганнар.
Бу 4 атаманы шулай анализлап, без аларны бер үк төрле икәннәрен һәм бер үк мәгънәне аңлата дигән нәтиҗә ясыйбыз, “4” \ u003d “дүрт” \ u003d IV (Рим) \ u003d 6-2 \ u003d 2 + 2.
Христос беренче гасырда алдан күрелгән
Югарыдагы анализга нигезләнеп, әйдәгез Инҗилгә күз салыйк ( Инжил ). Түбәндә Һируд патшаның Көнчыгыштан килгән йолдызчыларның ” Яһүдләр Патшасына” табынырга килгәндәге хәбәренә карашы – бу раштуа тарихыннан билгеле өзек. Игътибар итегез, “Патша” сүзе, киләсе Патшаны, барлык патшалар өстеннән идарә итүче икәнен белдерү өчен баш хәреф белән язылган:
Гайсә,Һируд патша идарә иткән вакытта,Яһүдия җирендәге Бәйтлеһем шәһәрендә туды.Көнчыгыштан йолдызчылар Иерусалимга килделәр.-Яңа туган яһүдләр Патшасы кайда?-дип сорадылар алар.-Без көнчыгыштан Аның йолдызын күрдек һәм Аңа табыну өчен сәҗдә кылырга дип килдек.Һируд патша,бу хакта ишеткәч,хафага төште.Һәм аның белән бергә бөтен Иерусалим хафаланды.Халыкның барлык руханиларын һәм канунчыларын җыеп,ул алардан Мәсихнең кайда туарга тиешлеген сорады. (Инҗил.Маттай 2: 1-4)
“Христос” төшенчәсен Һируд һәм аның рухи киңәшчеләре Гайсә туганчы ук яхшы беләләр иде, әмма, бу очракта ул Гайсә исемен әйтмичә кулланыла. “Христос” Яңа Васыятьтән грек телендә булган һәм аны беренче гасырда яһүдләр дә укыган. ” Христос ” исем түгел, ә титул. Бу сүз мәсихчелеккә кадәр йөзләрчә ел элек барлыкка килгән.
Иске Васыятьнең “Мәсих” килүе турында пәйгамбәрлекләре.
Чынлыкта, “Христос” исеме безнең эрага кадәр якынча 1000- елда пәйгамбәр Давыт язган Мәдхияләрдә, Гайсә туганчы күп еллар алдан язылган булган.
Җир патшалары алга чыгып,түрәләре белән җыелып,Ходайга да,Аның Майланганына да торалар карышып:”Аларның бәйләнешләрен өзик,өстебездән богауларын ташлыйк”.Күкләрдә Торучы аларны оятлы итәр,Ходай аларны хур итәр.Шул чакта Ул аларга ачуланып әйтер,ярсуында аларны болгатып бетерер:”Мин изге тавым Сион өстендә Үземнең Патшамны майладым”.Мин барсына да Ходай ихтыярын белдерәм:Ул миңа әйтте:”Син Минем Улым,Мин Сиңа бүгеннән Атаң булдым; (Зәбур,Мәдхия 2: 2-7)
Септуагинтадагы 2 нче мәдхия түбәндәгечә укыла (мин аны Мәсихнең тәрҗемә ителгән сүзе белән китерәм, “Христос” исемен сез Септуагинтта укыган кебек күрерсез):
Җир йөзенең патшалары баш күтәрә,Раббыга һәм Ул май сөрткән затка каршы тупланалар бергә илбашлары…Күк тәхетендә утыручы көләдер,Хуҗа-Хаким алардан каһкаһә көлә… (Мәдхия 2)
Сез хәзер беренче гасыр укучысы кебек бу абзацта Мәсихне “күрәсез”. Киләсе мәдхияләрдә Мәсихнең килүе турында күбрәк әйтелә. Яхшырак аңлау өчен, мин “Христос” атамасын транслитерация юлы белән тәрҗемә ителгән стандарт өзекне китерәм:
| Мәдхия 132 – иврит теленнән | Мәдхия 132 – Септуагинтадан | Мәдхия 132 – Зәбурдан (гарәп теленнән тәрҗемә ителгән) |
| Әй Йәһвә,… 10 Синең хезмәтчең Давыт хакына майланган кешенең йөзен кире какма . 11 Йәһвә Давытка ант итте һәм беркайчан да кире кайтмас: «Синең карының җимешеннән мин синең тәхетеңә утырырмын … 17 Анда мин Давыт мөгезен күтәрермен. Мин майланган кешемә яктырткыч әзерләдем . | Йә Йәһвә,… 10 Синең хезмәтчең Давыт хакына Мәсих йөзен кире какма . 11 Йәһвә Давытка ант итте һәм беркайчан да кире кайтмас: «Синең карының җимешеннән мин синең тәхетеңә утырырмын … 17 Анда мин Давыт мөгезен күтәрермен. Мин үз Мәсихем өчен яктырткыч әзерләдем. | Әй Йәһвә, … 10 Синең хезмәтчең Давыт хакына , Масихың йөзен кире какма . 11 Йәһвә Давудка ант итте һәм беркайчан да кире кайтмас: “Синең карының җимешеннән мин синең тәхетеңә утырырмын … 17 Анда мин Давуд мөгезен күтәрермен . Мин Масих өчен яктырткыч әзерләдем . |
Иске Васыятьнең башка өзекләре кебек бу 132 мәдхия дә киләчәккә пәйгамбәрлек (“… Анда мин Давыт мөгезен күтәрермен “). Яңа Васыять Иске Васыятьтән кагыйдәләр ала һәм аларны Гайсәгә туры китереп яраклаштыра дигән сүз түгел. Яһүдләр үз Мәсихләрен (Машиах яки Христосны) шушы вакытка кадәр көтәләр. Аларның Мәсихнең килүен көтүләре, яисә өметләнүләре Иске Васыятьнең киләчәккә юнәлтелгән пәйгамбәрлекләре белән аңлатыла.
Тәурат һәм Зәбур пәйгамбәрлекләре : ачкыч-йозак тәртибе кебек
Тәуратта һәм Зәбурда киләчәк турында конкрет фаразлар бу китапларны ишек йозакларына охшаталар. Йозакның үзенә генә хас төзелеше бар,шуңа күрә аны йозакка туры килгән “ачкыч” кына ача ала. Иске Васыятьне йозак белән чагыштырып була. Без, сайланган пәйгамбәрнең килүе турындагы пәйгамбәрлекләрне Ибраһим Корбаны мәкаләләрендә очраттык , Муса билгесе – Песах , шулай ук гыйффәтле кыздан туган угыл билгесендә .
Зәбурдагы 132 Мәдхия Мәсихнең Давыт патша нәселеннән килергә тиешлеге һәм Иске Васыятьтәге яңа пәйгамбәрлекләр,йозакның ачылышын тагын да төгәлләштерә. Ләкин Зәбур бу пәйгамбәрлекләр белән генә тәмамланмый,ә Мәсихнең нинди булачагы һәм нинди бөек эшләр башкарачагы турында тулырак мәгълүмат бирә. Алга таба Зәбур белән танышуыбызны дәвам итәбез.